Τo Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ) διοργάνωσε με μεγάλη επιτυχία στις 9 Απριλίου 2025 διαδικτυακή εκδήλωση (webinar) με θέμα: «Η σύγκρουση Τραμπ-ΕΕ και το μέλλον της Ευρώπης«.
Ομιλητές ήταν: ο Δρ. Κωνσταντίνος Γρίβας (Καθηγητής Γεωπολιτικής και Σύγχρονων Στρατιωτικών Τεχνολογιών στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων), ο Δρ. Χρήστος Ζιώγας (Επίκουρος Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου & Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του ΚΕΔΙΣΑ) και ο Δρ. Αναστάσιος Χάρδας (Επίκουρος Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών). Συντονιστής του webinar ήταν ο Δρ. Παναγιώτης Σφαέλος (Αντιπρόεδρος Δ.Σ. & Δ/ντης Ερευνών του ΚΕΔΙΣΑ).
Στην σύντομη εισαγωγική του ομιλία, ο Ιδρυτής και Πρόεδρος του ΚΕΔΙΣΑ Δρ. Ανδρέας Γ. Μπανούτσος ανέφερε ότι η πολιτική της κυβέρνησης Τραμπ έναντι της ΕΕ ίσως αποτελέσει και μία ευκαιρία για τον απογαλακτισμό της Ευρώπης από τις ΗΠΑ και την απόκτηση στρατηγικής αυτονομίας. Η σύγκρουση Τραμπ με την ΕΕ δεν περιορίζεται μόνο στο οικονομικό και εμπορικό πεδίο αλλά και στην γεωπολιτική καθώς βλέπουμε ότι η νέα κυβέρνηση Τραμπ επιθυμεί να λήξει το συντομότερο δυνατό ο πόλεμος στην Ουκρανία και επιδιώκει μία αποκατάσταση των σχέσεων με την Ρωσία ενώ η ΕΕ και η πλειοψηφία των κρατών-μελών της επιθυμούν την συνέχιση της οικονομικής και στρατιωτικής βοήθειας της Δύσης προς την Ουκρανία. Τέλος η σύγκρουση Τραμπ-ΕΕ έχει και χαρακτήρα ιδεολογικό καθώς ο Πρόεδρος Τραμπ και ο Αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Τζέι Ντι Βανς έχουν καταστήσει σαφές με δημόσιες τοποθετήσεις τους την αντίθεσή τους στην υπερφιλελεύθερη και woke ατζέντα που προωθεί η ΕΕ και η πλειοψηφία των κρατών-μελών της.
Ο Καθηγητής Γεωπολιτικής και Σύγχρονων Στρατιωτικών Τεχνολογιών στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων Δρ. Κωνσταντίνος Γρίβας ξεκίνησε την ομιλία του λέγοντας ότι επικρατεί μια λανθασμένη ανάγνωση για τον νέο Πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ. Ο Τραμπ αντιμετωπίζεται από τα συστημικά ΜΜΕ ως γραφικός, απρόβλεπτος και ιδιόρρυθμος. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι μέρος της προσωπικότητας του Τραμπ αλλά ο πυρήνας της πολιτικής του βασίζεται στον πολιτικό ρεαλισμό της σκληρής αμερικανικής γεωστρατηγικής. Η πολιτική Τραμπ βασίζεται στην αγγλοσαξονική γεωπολιτική σχολή των Μακίντερ, Σπάικμαν και Μάχαν που στόχο έχει την αποτροπή της δημιουργίας μιας ενιαίας δύναμης στην Ευρασία. Η ρεαλιστική αυτή πολιτική επιδιώκει να διασπάσει τον άξονα που δημιουργείται μεταξύ Ρωσίας και Κίνας που απειλεί την παγκόσμια ηγεμονία των ΗΠΑ. Η διάσπαση των δυνάμεων της Ευρασίας είναι απαραίτητη για τις ΗΠΑ που ως ναυτική δύναμη θέλουν να ελέγχουν το παγκόσμιο εμπόριο και την ναυτιλία. Οι ΗΠΑ του Τραμπ επιδιώκουν να διασπάσουν και την Ευρωατλαντική Δύση μέσω της οικονομικής αντιπαλότητας με την ΕΕ, με την αποδυνάμωση του ευρωπαϊκού σκέλους του ΝΑΤΟ αλλά και με την προσέγγιση με την Ρωσία. Το μήνυμα του Τραμπ είναι ότι σπάμε την ενότητα του Δυτικού κόσμου ώστε και οι αντίπαλοι μας να κάνουν το ίδιο ενθυμούμενοι τις χρόνιες αντιπαλότητες τους. Η Κίνα και η Ρωσία δεν ήταν πάντα σύμμαχοι. Στο παρελθόν, η Ρωσία είχε αποσπάσει μεγάλα εδάφη στα βόρεια της Κίνας κατά την επανάσταση των Μπόξερς. Το Ιράν είχε χάσει εδάφη από την Ρωσία. Συνεπώς δεν είναι δύσκολο να υπάρξει διάσπαση των Ευρασιατικών δυνάμεων. Ο νέο-μερκαντιλισμός των ΗΠΑ με τον οικονομικό προστατευτισμό προσπαθούν να ανασυγκροτήσουν την βιομηχανική τους παραγωγή αλλά και να διασπάσουν την ενότητα του κόσμου ώστε οι ΗΠΑ, αξιοποιώντας τα γεωπολιτικά τους πλεονεκτήματα, να επιβάλουν την παγκόσμια επικυριαρχία τους. Παρά την ραγδαία άνοδο της, η Κίνα δεν μπορεί να διαδεχθεί τις ΗΠΑ ως παγκόσμια δύναμη καθώς η Κίνα έχει μεγάλες τρωτότητες που θα αυξάνονται όσο αυξάνεται η δύναμη της. Η Ρωσία είναι μια άκρως υπολογίσιμη δύναμη αλλά έχει μεγάλα κενά σε πολλά επίπεδα. Αυτή τη στιγμή, μόνο οι ΗΠΑ μπορούν να σταθούν αυτόνομα και να επιβάλουν την θέληση τους στο παγκόσμιο σύστημα αλλά ως πρώτος μεταξύ ίσων. Αν το παγκόσμιο σύστημα δεν διασπαστεί, τότε τα πράγματα για τις ΗΠΑ θα είναι πολύ δύσκολα καθώς Ρωσία, Κίνα, Ινδία και Ιράν θα δημιουργήσουν το πρόπλασμα της πρώτης ευρασιατικής υπερδύναμής του κόσμου. Η διάσπαση της Ευρασίας θα ισχυροποιήσει την Δύση ενώ μια ενωμένη Ευρασία θα σημάνει την σταδιακή πτώση των ΗΠΑ και των υπόλοιπων δυνάμεων της Δύσης. Οι αγγλοσαξονικές δυνάμεις πάντα χρησιμοποιούσαν το δόγμα του «διαίρει και βασίλευε» ώστε να είναι κυρίαρχες.
Ο Επίκουρος Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου & Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής ΚΕΔΙΣΑ Δρ. Ζιώγας ανέφερε αρχικά ότι ο οι ΗΠΑ – ως ηγεμόνες του μεταψυχροπολεμικού διεθνούς συστήματος – προσπαθούν να ανατρέψουν εξελίξεις που δεν εξυπηρετούν τα συμφέροντα τους. Οι ΗΠΑ ανέκαθεν είχαν την δυνατότητα να δημιουργούν τις συνθήκες της παγκόσμιας τάξης λόγω της ισχύος τους. Σήμερα οι ΗΠΑ θέλουν να αλλάξουν ζητήματα της παγκοσμιοποίησης τα οποία δεν εξυπηρετούν τα συμφέροντα τους. Η ηγεμονία εμπεριέχει την πειθώ και την επιβολή. Ο Τραμπ θεωρεί ότι τα κράτη της Δύσης ωφελήθηκαν δυσανάλογα από τις ΗΠΑ και ζητάει να συνδράμουν περισσότερο στην άμυνα αλλά και να δεχτούν τους δασμούς. Σήμερα πλέον υπάρχει μια διαφορετική προσέγγιση από τον Τραμπ ο οποίος βλέπει τη θέση των ΗΠΑ με όρους οφέλους και κόστους. Τα κράτη της Δύσης που δεν ανταποδίδουν τα οφέλη που έχουν από τις ΗΠΑ θα έχουν την ανάλογη αντιμετώπιση από τον Τραμπ. Οι δασμοί πλήττουν το σύνολο πολιτών και κρατών αλλά ο Τραμπ θεωρεί ότι στο τέλος όλοι θα κερδίσουν από τον παγκόσμιο ανταγωνισμό της ελεύθερης αγοράς. Ο Τραμπ γνωρίζει ότι οι δασμοί θα πλήξουν και τους αμερικανούς καταναλωτές και τις αμερικανικές επιχειρήσεις αλλά πιστεύει ότι οι ζημιές θα είναι λιγότερες για τις ΗΠΑ και μακροπρόθεσμα θα αλλάξουν οι οικονομικοί συσχετισμοί. Η διοίκηση Τραμπ θεωρεί ότι στο μέλλον οι ΗΠΑ θα βρεθούν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση. Οι ΗΠΑ μεταρρυθμίζουν το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα ώστε να έχει περισσότερα οφέλη η Αμερική σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες. Οι ΗΠΑ θέλουν να διασπάσουν την Ευρασία αλλά και να ωθήσουν τα κράτη της ΕΕ να αναλάβουν τις ευθύνες τους ως προς την άμυνα τους ανεξάρτητα από το ΝΑΤΟ. Υπάρχει επίσης μια διαφοροποίηση των πολιτικών μεταξύ ΗΠΑ και Βρετανίας. Κατά τα αρχικά στάδια του πολέμου στην Ουκρανία, ΗΠΑ και Βρετανία είχαν μια κοινή αντιμετώπιση του Ρώσο-Ουκρανικού ζητήματος. Μετά την εκλογή Τραμπ όμως αυτή η κοινή γραμμή έσπασε και η Βρετανία, με εξαιρετική ευελιξία, ήρθε κοντύτερα με τους Ευρωπαίους. Ο Τραμπ θέλει η ΕΕ να αποδεχτεί τη νέα ηγεμονία των ΗΠΑ μέσω της νέας δασμολογικής πολιτικής του ενώ την ίδια ώρα η ΕΕ δεν έχει ενιαία γραμμή ούτε στο θέμα των δασμών.
Ο Επίκουρος Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Δρ. Χάρδας ανέφερε ότι τα τελευταία χρόνια το γεωπολιτικό και γεωοικονομικό ενδιαφέρον των ΗΠΑ έχει μετατοπιστεί στην Νότιο-Ανατολική Ασία και ειδικότερα στην Κίνα. Αυτό συμβαίνει καθώς τα επίπεδα τεχνολογικής ανάπτυξης και η οργάνωση της παράγωγης της καθιστούν την Κίνα αδιαμφισβήτητη ηγεμονική δύναμη στα μελλοντικά έτη. Τα τεχνολογικά επιτεύγματα της Κίνας είναι μεγάλα και έχουν ήδη φανεί από το 2012. Το ιδιότυπο οικονομικό σύστημα κομμουνισμού και καπιταλισμού στην Κίνα και η οικονομική δραστηριότητα της σε χώρες της Ευρώπης, της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής έχουν δημιουργήσει τις προϋποθέσεις μιας ανερχόμενης παγκόσμιας δύναμης. Η παρουσία της Κίνας έχει καθαρά εμπορικό χαρακτήρα και όχι στρατιωτικό χαρακτήρα σε αντίθεση με τις ΗΠΑ που έχουν ένα τεράστιο αριθμό στρατιωτικών βάσεων σε όλο τον κόσμο. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Τραμπ χρησιμοποιεί τους δασμούς ως εργαλείο ενίσχυσης της εγχώριας βιομηχανικής παράγωγης των ΗΠΑ. Μάλιστα, οι δασμοί μπήκαν αρχικά από την πρώτη θητεία Τραμπ τους οποίους επεξέτεινε η διακυβέρνηση Μπάιντεν. Ο στόχος των δασμών είναι η επιστροφή της βιομηχανικής παραγωγής στις ΗΠΑ σε ένα παγκοσμιοποιημένο σύστημα. Ο Τραμπ απειλεί με νέους δασμούς κάθε κράτος που δεν υπακούει. Οι δασμοί ως εργαλεία οικονομικής πολιτικής είχαν σταματήσει τα τελευταία 40 χρόνια. Αυτή τη στιγμή έχουμε την προσπάθεια βιομηχανικής ανάπτυξης των ΗΠΑ μέσω δασμών που καθιστούν τα εισαγόμενα προϊόντα στις ΗΠΑ ακριβότερα. Ο Τραμπ θέλει να ενισχύσει την τεχνολογική παραγωγή και ανάπτυξη. Η χρήση των δασμών είναι μέρος εμπορικής στρατηγικής των ΗΠΑ. Οι δασμοί όμως θα επηρεάσουν και τις αμερικανικές επιχειρήσεις. Η δασμολογική πολιτική των ΗΠΑ είναι οριζόντια χωρίς συγκεκριμένη στόχευση σε αντίθεση με την Κίνα που έχει χρησιμοποιήσει μια ιδιόμορφη οικονομική και δασμολογική πολιτική με στόχο την ανάπτυξη της τεχνολογίας αλλά και της διαχείρισης του περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής. Οι ΗΠΑ έδρασαν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ενισχύοντας την εγχώρια βιομηχανία τους μέσα από την κρατική ενίσχυση του βιομηχανικού-στρατιωτικού συστήματος. Οι ΗΠΑ θα κινηθούν και τώρα υπό τον Τραμπ προς την κατεύθυνση ενίσχυσης της εγχώριας βιομηχανίας. Οι ΗΠΑ θεωρούν ότι η ΕΕ ζει παρασιτικά εις βάρος των ΗΠΑ. Η ΕΕ τώρα πρέπει να έχει ενιαίο εξωτερικό δασμολόγιο και μπορεί να κινηθεί αυτόνομα. Η πολιτική ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ είναι κενή περιεχομένου εκτός από την εμπορική πολιτική που έχει διακριτά στοιχειά εξωτερικής πολιτικής. Η ΕΕ βρίσκεται σε δυσχερή θέση προσπαθώντας να κρατήσει την πρωτοβουλία των κινήσεων θεωρώντας ότι πρέπει να συνεχιστεί η πολιτική οικονομικής και στρατιωτικής υποστήριξης της Ουκρανίας. Από τη στιγμή που οι ΗΠΑ υπό τον Τραμπ αποφάσισαν να σταματήσουν να στηρίζουν την Ουκρανία η ΕΕ θα έπρεπε και εκείνη να αναθεωρήσει αυτή την πολιτική. Διαχρονικά οι ΗΠΑ στήριζαν την ΕΕ στο μέτρο που εξυπηρετεί τα δικά τους γεωπολιτικά συμφέροντα αλλά δεν επέτρεψαν τη δημιουργία ευρωπαϊκού στρατού. Η ΕΕ πρέπει να αντιμετωπίσει την πρόκληση της σταδιακής απεμπλοκής των ΗΠΑ από την Ευρώπη. Ωστόσο, η άμεση ανάπτυξη ευρωπαϊκού στρατού και η εμπλοκή του στον πόλεμο της Ουκρανίας, όπως είπε ο Γάλλος Πρόεδρος Μακρόν, αποτελεί ανεδαφική πολιτική. Η Ελλάδα δεν πρέπει να συνεχίσει να ακολουθεί την ΕΕ στην πολιτική διάρρηξης των σχέσεων με τη Ρωσία και η αποστολή στρατιωτικού εξοπλισμού στην Ουκρανία δεν ήταν ορθή απόφαση για τα εθνικά μας συμφέροντα. Η Ρωσία δεν απειλεί στρατιωτικά την Ευρώπη όπως ισχυρίζονται οι αξιωματούχοι της ΕΕ καθώς βλέπουμε ότι οι Ρώσοι πολεμούν επί τρία χρόνια για να επικρατήσουν στην Ουκρανία χωρίς να έχουν επιτύχει τους στόχους τους. Η ΕΕ πρέπει να αλλάξει προσέγγιση στον πόλεμο της Ουκρανίας ώστε να κινηθεί πιο ρεαλιστικά καθώς οι ΗΠΑ έχουν μια διαφορετική γεωπολιτική προσέγγιση.
Σε ερώτηση του κοινού για τις σχέσεις ΗΠΑ, ΕΕ και Κίνας, ο Δρ. Γρίβας τόνισε ότι η οπτική πως η δασμολογική πολιτική των ΗΠΑ θα δημιουργήσει προβλήματα στην παγκόσμια οικονομία δεν ευσταθεί καθώς οι ΗΠΑ πέτυχαν οικονομικά στο παρελθόν μέσω κρατικής παρέμβασης. Το αόρατο χέρι της αγοράς δεν μπορεί να τα επιλύσει όλα. Η Ιαπωνία μεταπολεμικά έφτιαξε την οικονομία της μέσω μιας δασμολογικής πολιτικής που πρακτικά απέκλειε τις εισαγωγές ξένων προϊόντων. Αυτό που κάνουν οι ΗΠΑ δεν είναι εκτός οικονομικής λογικής και δεν παραβιάζει την ελεύθερη οικονομία. Οι ΗΠΑ θέλουν να ξεκινήσουν την βιομηχανική τους βάση από πολύ αρχικό στάδιο. Οι ΗΠΑ εγκλωβίστηκαν όμως στον ηγεμονικό τους ρόλο μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και έκαναν σωρεία λαθών από την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας μέχρι τις επεμβάσεις τους στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν. Η αντιμετώπιση της Κίνας και της Ρωσίας από τη συλλογική Δύση είναι ένα θέμα πολύ σοβαρό. Από πού και ως που όμως η Κίνα είναι αντίπαλος των ΗΠΑ; Θα εισβάλουν στη Δύση; Η Κίνα σίγουρα είναι πρωτοπόρος στην τεχνολογία σε εμπορικό και στρατιωτικό επίπεδο. Δεν θα εμπλακεί όμως σε πολεμική σύγκρουση με τη Δύση. Αν γίνει πόλεμος στη Νότια Σινική Θάλασσα ή στην περιοχή της Ταιβάν, η Κίνα πιθανώς θα κερδίσει. Τότε τι θα γίνει; Οι ΗΠΑ θα χρησιμοποιήσουν πυρηνικά ως ανταπόδοση; Η εμμονή του Μπάιντεν να ηττηθεί η Ρωσία ήταν τραγικό λάθος και η Προεδρία Τραμπ προσπαθεί να τοποθετήσει τις ΗΠΑ σε μια πιο ρεαλιστική πολιτική τροχιά αποφεύγοντας ευθείες στρατιωτικές συγκρούσεις. Ο Δρ. Ζιώγας απάντησε ότι οι δασμοί κινητοποιούν τους δυο πόλους Κίνα και ΗΠΑ σε έναν ηγεμονικό ανταγωνισμό χωρίς όμως να υπάρχει κίνδυνος άμεσης πολεμικής εμπλοκής. Εκτός βέβαια αν ο Τραμπ επιδιώξει την ανεξαρτησία της Ταιβάν κάτι που θα εξόργιζε την Κίνα. Υπάρχει πάντως ένα γεωπολιτικό παίγνιο μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας για την κυριαρχία στην Ευρασία. Ο Τραμπ θέλει να διατηρήσει την παγκόσμια ηγεμονία των ΗΠΑ αλλά δεν ξέρουμε αν θα ευοδωθούν αυτές οι προσδοκίες του. Ο Δρ. Χάρδας απάντησε ότι όπως φαίνεται η ΕΕ θα παραμείνει συνδεδεμένη στο άρμα των ΗΠΑ. Η Ταιβάν δεν είναι ανεξάρτητο κράτος σε καμία περίπτωση καθώς εκεί κατέφυγαν οι Κινέζοι εθνικιστές μετά την ήττα τους στον εμφύλιο πόλεμο από τους κομμουνιστές του Μάο Τσε Τουγκ. Οι ΗΠΑ στήριξαν και στηρίζουν την Ταιβάν αλλά είναι δύσκολο να υπάρξει σύγκρουση ΗΠΑ- Κίνας με αφορμή την Ταιβάν.
Ο Δρ. Μπανούτσος ρώτησε πόσο πιθανή είναι μια επίθεση των ΗΠΑ στο Ιράν για να πλήξουν την Κίνα που έχει ανάγκη τους υδρογονάνθρακες της Μέσης Ανατολής και για την εξέλιξη στο Ρωσο-Ουκρανικό πόλεμο. Ο Δρ. Γρίβας απάντησε ότι αν οι ΗΠΑ χτυπήσουν το Ιράν θα είναι μια προβολή ισχύος. Η Κίνα δεν θα υποστεί κάτι σε μια τέτοια περίπτωση γιατί έχει πρόσβαση σε υδρογονάνθρακες. Αν το Ιράν όμως αντεπιτεθεί στις ΗΠΑ, τότε η ΕΕ θα έχει τεράστιο πρόβλημα ενεργειακής επάρκειας. Στην Ουκρανία υπάρχει μεγάλο κόστος αίματος και πλέον δεν υπάρχουν δυνατότητες να επιτευχθεί κάτι καλύτερο αλλά πιθανώς θα υπάρξει μια κατάρρευση του μετώπου. Ο πόλεμος κινδυνεύει να μείνει στάσιμος όπως ο πόλεμος της Κορέας. Οι ΗΠΑ προσεγγίζουν την Ρωσία σε μια προσπάθεια διάσπασης του Ευρασιατικού σύμπλοκου που δημιουργείται με την Κίνα ώστε να παραμείνουν κυρίαρχες. Ο Δρ. Ζιώγας είπε ότι πιθανώς δεν θα έχουμε αμερικανικό χτύπημα στο Ιράν καθώς μελετάται μια συμφωνία για την διαχείριση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν. Άρα, οδεύουμε προς διπλωματική λύση του θέματος. Σε περίπτωση σύγκρουσης ΗΠΑ – Ιράν, η ΕΕ θα υποστεί μεγάλη ζημιά καθώς οι ΗΠΑ εξάγουν ενεργειακούς πόρους και δεν θα έχουν θέμα. Στην Ουκρανία ο Τραμπ προσπαθεί να λήξει τον πόλεμο παρακάμπτοντας την ΕΕ αλλά και την ιδία την Ουκρανία. Οι ΗΠΑ επιδιώκουν να πάρουν τις σπάνιες γαίες της Ουκρανίας. Τα ευρωπαϊκά κράτη δύσκολα θα καταφέρουν να επιτύχουν στον πόλεμο κατά της Ρωσίας χωρίς την συμμετοχή των ΗΠΑ όπως έχει αποδείξει η ιστορία. Ο Δρ. Χάρδας απάντησε ότι δεν βλέπει μια άμεση πολεμική σύγκρουση στο Ιράν.
