Μία ανάσα από τον κεντρικό δρόμο που οδηγεί από τη Θεσσαλονίκη στον Πολύγυρο Χαλκιδικής, στην περιοχή των Βασιλικών, πίσω από το Γήπεδο, θα συναντήσετε δύο μικρούς ιστορικούς… θησαυρούς.
Πρόκειται για τον Πύργο των Βασιλικών και το οθωμανικό Λουτρό, που έχουν χαρακτηριστεί εδώ και δεκαετίες (από το 1979) ιστορικά διατηρητέα μνημεία, ωστόσο «καταβάλλουν» μεγάλη προσπάθεια ν’ αντισταθούν στο χρόνο.
Ο Πύργος περιγράφεται ως «μεταβυζαντινός», που υποδηλώνει πως χτίστηκε κατά την Οθωμανική περίοδο, χωρίς να υπάρχει ακριβή ημερομηνία. Ονομάζεται επίσης Πύργος Ψιώνας ή Πισιώνας.
Μαζί με τα άλλα λιγοστά ερείπια που διασώζονται, είναι απομεινάρια του υστεροβυζαντινού οικισμού Πινσώνος («Πινσών», η) ή Πινασώνος, του οποίου σώζεται το κτηματολόγιο και κατάλογοι κατοίκων του, τον 14ο αιώνα. Δεν αποκλείεται μάλιστα ο πύργος να προϋπήρχε σε κάποια μορφή ήδη από αυτήν την περίοδο.
Ο οικισμός ανήκε στην μονή της Λαύρας, ενώ τα Βασιλικά, που είναι λίγο πιο κάτω, στη μονή Χορταΐτου. Ηταν μετόχι του κλήρου που κατάφερε να συγκεντρώσει ο Αγιος Ευθύμιος υπέρ του Αγίου Ανδρέα της Περιστεράς. Πρώτο έγγραφο που αναφέρει την περιοχή (μαζί με την Γαλάτιστα, τότε Γαλάτισσα) είναι του 897 μΧ.
Τα χαρακτηριστικά του Πύργου των Βασιλικών
Από τον Πύργο, που έχει τετραγωνική κάτοψη, δυστυχώς σώζεται ένα κομμάτι σε ύψος 4-5 μέτρων. Φαίνεται να ήταν μέρος ενός ευρύτερου φρουριακού περιβόλου ή οικιστικού συγκροτήματος. Δίπλα του υπάρχουν κατάλοιπα μιας δεξαμενής και ενός χαρακτηριστικού οθωμανικού λουτρού.
Το μικρό οθωμανικό λουτρό
Τα Βασιλικά αναφέρονται για πρώτη φορά το 1094, σε αγιορείτικο έγγραφο. Κατά την Τουρκοκρατία ήταν από τα πιο σημαντικά χωριά του ναχιγιέ της Καλαμαριάς και ανήκαν στα λεγόμενα χωριά των Αλατάδων. Κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου το χωριό έγινε βακούφι που υπαγόταν στο Ατίκ τζαμί της Θεσσαλονίκης (είναι ο ναός που ανήκε στη βυζαντινή μονή Ακαπνίου, σήμερα Προφήτης Ηλίας στην οδό Ολυμπιάδος).
Το λουτρό, όπως και ο Πύργος, είναι διατηρητέο από το 1979. Κάποια στοιχεία και χαρακτηριστικά του βρίσκονται σε καλή κατάσταση ενώ διαθέτει αξιόλογα μορφολογικά και τυπολογικά στοιχεία. Οπως φαίνεται ήταν ιδιωτικό και αποτελεί ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα τέτοιου κτίσματος σε όλη την Ελλάδα.
Διατηρητέα Μνημεία από το 1979
Η Υπουργική απόφαση σχετικά με το μνημείο αναφέρει:
ΥΑ ΥΠΠΕ/Φ34/40570/1505/11-8-1979 – ΦΕΚ 894/Β/8-10-1979 Περί κηρύξεως μνημείου στα Βασιλικά Ν. Θεσσαλονίκης.
«Χαρακτηρίζουμε ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία το μεταβυζαντικό πύργο, το Τουρκικό Λουτρό με τη δεξαμενή του και το πηγάδι που βρίσκονται στη θέση Πισιόνα των Βασιλικών Ν. Θεσσαλονίκης, επειδή ο μεν Πύργος είναι ενδιαφέρον δείγμα της αρχιτεκτονικής των φρουρίων στα μεταβυζαντινά χρόνια, το δε λουτρό είναι ένα από τα ελάχιστα παραδείγματα ιδιωτικών μεταβυζαντινών λουτρών που έχουν σωθεί μέχρι σήμερα με αξιόλογα μορφολογικά και τυπολογικά στοιχεία».
Πηγή: kastra.eu
