Σε απόσταση 10 χιλιομέτρων από την πόλη της Δράμας βρίσκεται το Δοξάτο. Δεν υπάρχει Ελληνας, που να μην έχει ακούσει κάτι, έστω και μία φορά, για την όμορφη αυτή κωμόπολη της μακεδονικής γης.
Τόπος θυσίας, με μακραίωνη ιστορία έχει να διηγηθεί πολλά στον ταξιδιώτη που θα βρεθεί και θα περιηγηθεί στους δρόμους και τις γειτονιές του. Περιδιαβαίνοντας λοιπόν τα σοκάκια του σίγουρα θα προσέξει τις μεσοπολεμικές κατοικίες και τα όμορφα νεοκλασικά του, μάρτυρες της χρυσής εποχής της καπνοκαλλιέργειας, το εντυπωσιακό δημοτικό σχολείο του με τους «κρυφούς» συμβολισμούς, την παλαιά εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, που κτίσθηκε το 1867, αλλά και τα μνημεία που στέκουν εκεί για να θυμίζουν τον όλεθρο και το ολοκαύτωμα από τη θηριωδία των Βούλγαρων.
Το χώμα… ποτίστηκε από το αίμα των ηρωικών κατοίκων του
Μαρτυρική πόλη! Ηρωες κάτοικοι που θυσιάστηκαν για τον τόπο τους και την πατρίδα… Με το αίμα τους «πότισαν» τη γη που σήμερα πατάμε και είμαστε ελεύθεροι. Το μαρτυρικό Δοξάτο είναι η μοναδική πόλη στην Ελλάδα, που γνώρισε τρεις φορές το ολοκαύτωμα, μέσα σε 30 χρόνια, από τον ίδιο εισβολέα, τους Βούλγαρους.
Συγκλονιστικά και συνάμα γλαφυρά είναι τα λόγια του Κύπριου εθελοντή, Μιχαλάκη Γεωργιάδη, στην επιστολή που έστειλε στον αδερφό του, για τη σφαγή στο Δοξάτο της Δράμας…
«Σταματά ο νους μου. Τραγικωτέρας σκηνάς δεν δύναται να φαντασθή ο νους του ανθρώπου. 1.500 γυναικόπαιδα εσφάγησαν∙ όπου επεράσαμεν, δεν εβλέπαμεν τίποτε άλλο παρά κεφαλάς και πόδια παιδιών, γυναικών και ανδρών. Εις την οικίαν του ιερέως όταν εισήλθομεν, ευρέθην προ φρικώδους θεάματος∙ ο ιερεύς κομμένος εις δύο και κρεμασμένος εις τον τοίχον! Επίσης και η σύζυγός του με βγαλμένα τα μάτια και όλα τα παιδιά του κατακρεουργημένα κατά τον πλέον φρικώδη τρόπον. Πλην των άλλων απήγαγον και 150 κορίτσια του χωριού. Αφού εισήλθομεν εις το χωρίον, όσοι ήσαν ζωντανοί, χωσμένοι εις υπόγεια ή άλλα μέρη εξήρχοντο γυμνοί και τρελλοί φωνάζοντες εκδίκησιν κατά των εντοπίων Τούρκων και Βουλγάρων»…
Ηταν 30 Ιουνίου 1913 όταν τα βουλγαρικά στρατεύματα μπήκαν στο χωριό Δοξάτο και έσφαξαν συνολικά 650 κατοίκους. Εκείνο το πρωί πολλοί κάτοικοι είχαν πάει στην εκκλησία για να προσευχηθούν για τη γιορτή των Αγίων Αποστόλων. Οι Βούλγαροι κύκλωσαν έφιπποι το χωριό και όρμησαν στους ανυπεράσπιστους κατοίκους. Ανάμεσα στους αμάχους ήταν γέροι, γυναίκες και παιδιά. Η δολοφονική τους δράση δεν είχε όρια.
Μετά τις θηριωδίες σε βάρος του άμαχου πληθυσμού έλουσαν με πετρέλαιο τα σπίτια και πυρπόλησαν το χωριό. Συνολικά έκαψαν 250 σπίτια και 80 καταστήματα, και το όμορφο Δοξάτο της Δράμας, που φημιζόταν για τα πλούτη του μετατράπηκε σε κολαστήριο… Για ώρες έσφαζαν τους κατοίκους και τους αποκεφάλιζαν. Αφού πρώτα βίασαν τις γυναίκες μετά τις κατακρεούργησαν με τα σπαθιά τους. Όσοι κάτοικοι έτρεχαν στον κάμπο να ξεφύγουν τους εκτελούσαν. Το ίδιο συνέβη και σε όσους είχαν κρυφτεί μέσα σε σπίτια. Τις πρώτες απογευματινές ώρες, τελείωσαν τις θηριωδίες σε βάρος των κατοίκων, έβαλαν φωτιά στο χωριό και το εγκατέλειψαν. Ανάμεσα στους Βούλγαρους ήταν και πολλοί Τούρκοι, οι οποίοι θεωρώντας ότι η Τουρκία είχε συμμαχήσει μαζί τους δεν αρνήθηκαν να επιτεθούν στους Έλληνες συγχωριανούς τους….
Τα επόμενα χρόνια έγιναν προσπάθειες ανοικοδόμησης του χωριού, αλλά οι Βούλγαροι χτύπησαν ξανά το 1917, αυτή τη φορά ως σύμμαχοι των Γερμανών. Τότε εισέβαλαν στο μαρτυρικό Δοξάτο και πήραν ομήρους αρκετούς άντρες και τους έστειλαν στη Βουλγαρία στα κάτεργα, όπου 74 άφησαν εκεί τα κορμιά τους, ενώ περίπου 200 γυναικόπαιδα αφανίσθηκαν από πείνα και αρρώστιες.
Τον Σεπτέμβριο του 1941 η ιστορία επαναλήφθηκε. Το Δοξάτο, όπως και όλη η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, βρισκόταν στην κατοχή των Βουλγάρων, συμμάχων των Γερμανών και Ιταλών. Βουλγαρικά αποσπάσματα εκτέλεσαν ξανά 350 κατοίκους του Δοξάτου έπειτα από επίθεση ανταρτών εναντίον τους.
Λόγω των σφαγών το Δοξάτο ονομάστηκε Ηρωϊκή και Μαρτυρική Πόλη. Η ελληνική πολιτεία τίμησε το Δοξάτο και τους κατοίκους του και σύμφωνα με το Β.Δ. 24-2-1949 (ΦΕΚ 68/1949 τ.Α.) η κοινότητα Δοξάτου αναγνωρίστηκε «τιμής ένεκεν» σε Δήμο Δοξάτου.
Το δημοτικό σχολείο, η εκκλησία και τα όμορφα νεοκλασικά
Παρά τις καταστροφές, το Δοξάτο κατάφερε να διατηρήσει μέχρι σήμερα κάτι από την παλιά του αίγλη, θυμίζοντας τις εποχές της ευημερίας και της οικονομικής ανάπτυξης. Κάποτε ένας Γάλλος περιηγητής είχε γράψει ότι «στο Δοξάτο έζησαν πολλαί οικογένειαι, εν Ευρωπαϊκή χλιδή και πολυτελεία»… Μην ξεχνάμε, πως το παραδοσιακό καπνοχώρι, φιλοξενούσε πολλούς καπνέμπορους ενώ οι κάτοικοι του ανέπτυξαν πλούσια πνευματική, καλλιτεχνική και οικονομική δράση.
Αλλωστε η περιοχή (Δράμα, Καβάλα), διακινούσε σχεδόν όλο τον καπνό των Βαλκανίων με μόνο αντίπαλο την Σμύρνη. Οι νέες κατασκευές άρχισαν να ανεγείρονται στη δεκαετία του ’20. Πρόκειται για κτίσματα της Νεοκλασικής Εποχής στην Ελλάδα, που μέχρι και σήμερα «κλέβουν» τις εντυπώσεις.
Αξιόλογα κτίρια που έχει να επιδείξει είναι το Δημοτικό σχολείο στην είσοδο του Δοξάτου και ο παλαιός και νέος Ιερός Ναός Αγίου Αθανασίου. Επίσης πολλές κατοικίες (Ζιγγίλη, Βογιατζή, Χατζησπάσου κ.α), τα δύο καπνομάγαζα που θυμίζουν την οικονομική ανάπτυξη του Δοξάτου στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα καθώς και το Πνευματικό Κέντρο Δοξάτου, που στεγάζεται σε ένα αναπαλαιωμένο αρχοντικό.
Ξεχωρίζει η παλαιά εκκλησία του Αγίου Αθανασίου που βρίσκεται στο κέντρο του Δοξάτου και κτίσθηκε το 1867. Το μαρμαρόκτιστο καμπαναριό χτίστηκε το 1896 ενώ το ξυλόγλυπτο τέμπλο του (έργο Ηπειρωτών μαστόρων) κοσμείται με εικόνες του 1870.
Το Δημοτικό Σχολείο Δοξάτου χτίστηκε με πρωτοβουλία του τότε Μητροπολίτη Δράμας και μετέπειτα Σμύρνης Εθνομάρτυρα Χρυσόστομου (1908-1910) και είναι το μοναδικό σχολείο στην Ελλάδα που είναι χτισμένο σε σχήμα Ε. Σε συνδυασμό με τα γαλανόλευκα χρώματα που ήταν ντυμένο αρχικά, δημιούργησε, όχι άδικα, την εντύπωση ότι αποτελούσε συμβολισμό της λέξης Ελλάδα ή Ελευθερία, κατ’ αναλογία με τις κατόψεις σχήματος Π, άλλων σύγχρονών του εκπαιδευτηρίων, που θεωρήθηκαν από πολλούς ως συμβολισμός των λέξεων Πατρίς ή Παύλος (Μελάς). Βέβαια να σημειώσουμε πως η κάτοψη σχήματος Π την εποχή εκείνη ήταν πολύ συνηθισμένη και πολλοί υποστηρίζουν πως δεν έκρυβε κάποιο συμβολισμό.
Τι σημαίνει Δοξάτο, η πορεία του στο χρόνο και οι κάτοικοι της κωμόπολης
Η περιοχή κατοικήθηκε από την προϊστορική εποχή, όπως φαίνεται από τον νεολιθικό οικισμό στην περιοχή Δοξάτ-τεπέ (4000 – 2000 π.Χ. περίπου). Σύμφωνα με την άποψη του Σταύρου Μερτζίδη κατά τη βυζαντινή εποχή ονομαζόταν «Δόκαλον». Με την ονομασία «Δοξάτο» είναι γνωστό από το 1600. Μάλλον οφείλεται στη θέση του στον ευρύ κάμπο (δοξάτο είναι το ευρύχωρο δωμάτιο του πρώτου ορόφου στα παραδοσιακά μακεδονικά σπίτια, που έχει ωραία θέα).
Γραπτή αναφορά στο Δοξάτο έχουμε μετά το 1600. Ο Τούρκος περιηγητής Εβλιά Τσελεμπή αναφέρει «Κατά την εκ Καβάλας προς Βορράν πορεία μου, διήλθον εκ του χωρίου Μπόργιανι (Άγιος Αθανάσιος). Και μετά ολίγην ώραν εφτασα εις κωμόπολιν που λέγεται Δοξάτον. Η κωμόπολις αυτή κειμένη εις ωραίαν τοποθεσίαν περιβάλλεται από κήπους και αμπελώνες και περιλαμβάνει τριακοσίας οικίας….». (Εμμανουηλίδης Χ., 1981). Γύρω στα 1885 στην κωμόπολη του Δοξάτου ζούσαν 900 ελληνικές οικογένειες έναντι 400 οθωμανικών, (Καρσανίδης Ε., 1998) ενώ η Δράμα αριθμούσε, το 1886, 1.000 Έλληνες, έναντι 4.000 Τούρκων.
Στους ντόπιους κάτοικους του Δοξάτου προστέθηκαν Ηπειρώτες που κατά το 1850 ήρθαν να κατοικήσουν μόνιμα. Το 1896 ήρθαν κάτοικοι από την Καστοριά και τα Μαδεμοχώρια της Χαλκιδικής. Από το 1912 και 1922 εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τη Θράκη, Μικρά Ασία και Πόντο.
Οι κάτοικοι του Δοξάτου, όταν ξέσπασε η επανάσταση του 1821, συμμετέχουν ως εθελοντές στον αγώνα της απελευθέρωσης με τον Σερραίο Εμμανουήλ Παπά.
Ο τέως Δήμος Δοξάτου συστάθηκε το 1919 ως κοινότητα και αποτελούνταν από τους οικισμούς Δοξάτο, Μπόριανη (Άγιος Αθανάσιος), Μπουνάρμπασι (Άνω και Κάτω Κεφαλάρι) και Εφτελιά (σημερινή Φτελιά) με έδρα το Δοξάτο. Στη συνέχεια τα υπόλοιπα χωριά αποσπάστηκαν.
Φωτό: Δημήτρης Μυλωθρίδης (Εθελοντής Πολιτικής Προστασίας)
Πηγές ιστορικών στοιχείων: mixanitouxronou.gr, 1epal-doxat.dra.sch.gr, wikipedia.org
